Selen jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nie od zawsze uznawany był jednak za niezbędny element dla zachowania zdrowia naszego organizmu.
Na początku jego odkrycia selen zaliczany był do pierwiastków toksycznych, a nawet przyczyniających się do powstawania nowotworów. Dopiero w 1957 roku, po 140 latach od odkrycia teoria o szkodliwym działaniu selenu została obalona, a selen najpierw uznany został za mikroelement niezbędny. Przeprowadzono kilkaset badań epidemiologicznych pokazujących, że niedobór selenu może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie. Każdy organizm go potrzebuje, aby zapewnić odpowiednią ochronę przeciwko szkodliwemu działaniu wolnych rodników, wspomagać pracę tarczycy, odporność oraz płodność, a wskazanie do uzupełniania poziomu selenu – suplementacji, ma około 95% dorosłych Polaków.
Selen jest pierwiastkiem śladowym przyjmowanym z dietą w niewystarczającej ilości w porównaniu do potrzeb organizmu. Normy i zalecenia wskazują, że dzienne zapotrzebowanie zdrowych dorosłych kobiet to 55mcg selenu, a mężczyzn 70mcg. Natomiast ze zwyczajowej diety pozyskujemy około 30-35mcg, co stanowi połowę naszego dziennego zapotrzebowania. Zarówno tereny Europy Wschodniej, Środkowej, jak i Skandynawii należą do obszarów, których gleby zawierają niskie zawartości selenu. Uprawa zbóż, która każdego roku obejmuje te same obszary, zmniejsza naturalne zasoby Ziemi. To przekłada się na obniżoną zawartość selenu w glebach, ale także żywności, która na niej wzrasta. Na podstawie dostępnych publikacji, można wyróżnić zakres stężenia selenu w surowicy, kiedy prawdopodobieństwo zapadalności na choroby związane z nadmiarem oraz niedoborem selenu jest najmniejsze. Zakres ten wynosi 120 – 160 mcg/l.
Uzupełniając poziom selenu w organizmie oraz utrzymując go w optymalnym zakresie, wzmacniamy wiele ważnych aspektów naszego zdrowia. Jednym z nich jest nasza naturalna odporność na infekcje wirusowe. Selen uczestniczy w wytwarzaniu limfocytów typu T oraz krwinek białych. W organizmie człowieka pełnią one rolę w aktywnym zwalczaniu wirusów oraz patogenów osłabiających naturalną odporność. Niektóre z wirusów np. grypy, posiadają zdolność do mutowania. Zwiększa to prawdopodobieństwo „oszukania” naszego systemu odpornościowego i ponowne zachorowanie, ponieważ zdrowa zaatakowana komórka w wyniku infekcji zaczyna produkować większą ilość wirusów. Rolą selenu w takiej sytuacji jest ochrona komórek przed atakiem wirusów, a naszego organizmu przed nawrotem lub wystąpieniem choroby nim wywołanej.
Jednym z oświadczeń dotyczących selenu, jakie zostały zatwierdzone przez Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), na podstawie dostępnej dokumentacji jest wspomaganie prawidłowego funkcjonowania tarczycy. Wynika to z faktu, że największe stężenie selenu jest w tarczycy. Problem chorób tego narządu dotyczy znacznego odsetka populacji Polski, aż milion osób cierpi na autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, zwane potocznie chorobą Hashimoto. Dla metabolizmu tarczycy, selen na równi z jodem pełni rolę w syntezie hormonów tarczycy. Osłabiona praca tego narządu niesie w konsekwencji szeroki wachlarz objawów, które powinny być dla nas sygnałem, aby skontrolować jego pracę oraz rozważyć uzupełnienie poziomu selenu. Naszą uwagę powinna zwrócić zwiększona wrażliwość na zimno, przesuszona skóra, spowolnienie tempa przemiany materii, czego objawem może być niekontrolowana tendencja do przybierania na masie ciała, ale także obniżenie sprawności umysłowej, przewlekłe osłabienie i zmęczenie czy nawet stany depresyjne. Warto zasięgnąć w takiej sytuacji opinii lekarza, który skieruje nas na dodatkowe badania.
Kolejną niezwykle istotną rolą jaką selen pełni w organizmie człowieka jest wspieranie płodności. U kobiet większa ilość selenu znajduje się we włosach i paznokciach, u mężczyzn natomiast w organach służących do reprodukcji zwiększając ruchliwość oraz ilość plemników. W związku z tym jednym z objawów przewlekłego niedoboru selenu u mężczyzn może być właśnie osłabiona płodność i aktywność seksualna.
Innymi ważnymi aspektami naszego zdrowia, które potwierdzone są licznymi badaniami i które wiążą się z niższym stężeniem selenu w surowicy jest między innymi wzrost ryzyka zachorowania na choroby układu sercowo naczyniowego oraz występowania różnych typów nowotworów.
Niedobory selenu w populacji Polski są powszechne i dotyczą zdecydowanej większości, ponieważ dieta nie stanowi wystarczającego źródła tego pierwiastka. Podobnie jest w przypadku witaminy D. Podstawowym źródłem selenu w diecie są produkty zbożowe. Aby dostarczyć 100 mcg selenu z dietą, należałoby spożywać około 0,5 kg pieczywa dziennie. Ponieważ rośliny, które wzrastają na glebach ubogich w selen, same selenu nie mają skąd pobrać, także żywność przez nas spożywana go nie posiada. Bardzo dobrym przykładem są orzechy brazylijskie, które jeśli pochodzą z terenów Amazonii, mogą zawierać prawie 300 mcg selenu w jednej sztuce, a jeśli pochodzą z Boliwii czy Peru, te wartości najczęściej nie przekraczają 10mcg w jednej sztuce. Warto zatem sprawdzać skąd pochodzą orzechy, po które sięgamy.
Inną metodą uzupełniania poziomu tego pierwiastka jest suplementacja. Należy jednak pamiętać, że suplementy selenu mogą zawierać różne związki selenu. Podobnie jak w przypadku soli magnezu, najwyższą biodostępnością charakteryzują się organiczne związki selenu. Drożdże selenowe posiadają najbogatszy skład, który w największym stopniu odpowiada związkom selenu, które moglibyśmy pozyskiwać z diety.
mgr dietetyk Klara Głaz
Źródła:
- Stoffaneller R., Morse N.L.; 2015; A Review of Dietary Selenium Intake and Selenium Status in Europe and the Middle East; Nutrients 2015, 7;
- Rayman M.P.,;2012; Selenium and human health; The Lancet; 379 ;
- Rayman M.P.,2000; The importance of selenium to human health; The Lancet; Vol. 356;
- Bresson J.L., Flynn A., Heinonen M., Hulshof K., Korhonen H., Lagiou P., Løvik M., Marchelli R,, Martin A., Moseley B., Przyrembel H., Salminen S., Strain S., Strobel S., Tetens I., van den Berg H., van Loveren H., Verhagen H.; 2009; Scientific Opinion on the substantiation of health claims related to selenium and protection of DNA, proteins and lipids from oxidative damage (ID 277, 283, 286, 1289, 1290, 1291, 1293, 1751), function of the immune system (ID 278), thyroid function (ID 279, 282, 286, 1289, 1290, 1291, 1293), function of the heart and blood vessels (ID 280), prostate function (ID 284), cognitive function (ID 285) and spermatogenesis (ID 396) pursuant to Article 13(1) of Regulation (EC) No 1924/2006; EFSA Journal;
- Rayman MP: The argument for increasing selenium intake. Proc Nutr Soc 2002, 61, 203–215.
- Hurwizt B i wsp.; Suppression of human immunodeficiency virus type 1 viral load with selenium supplementation.; Arch. Med. 2007; 167:148-154